Bohater stołu — tradycyjne dania i potrawy wielkanocne z jajkiem

6 minut | 14 maja 2025 | Tekst Magdalena Rudzka

Nie ma wielkanocnego śniadania bez jajka. To nie tylko nieodzowny składnik świątecznych potraw, ale i ważny symbol świąt wielkanocnych. 

Pyszne jajka wielkanocne są niczym koncentrat wszystkich możliwych składników, których potrzebują nasze organizmy. Można je przygotować na dziesiątki sposobów: gotować, piec, smażyć, na miękko i twardo, wykorzystać samo żółtko lub białko. Jajka wielkanocne są też niezastąpionym składnikiem wielkanocnych potraw – bez nich trudno wyobrazić sobie ciasta wielkanocne, pasztety, makarony czy sosy.

Ponadto jajko to przedmiot symboliczny i niemal w każdej kulturze reprezentuje życie odradzające się na wiosnę. W tradycji chrześcijańskiej jest symbolem zmartwychwstania Chrystusa, a dzielenie się nim (wcześniej poświęconym) z życzeniami zdrowia i pomyślności to nieodłączny element śniadania wielkanocnego. W różnych częściach świata je się jaja kurze, kacze, gęsie, przepiórcze, strusie i indycze.

Tradycyjne wielkanocne tarty to wypieki słodkie bądź wytrawne, pochodzące z kuchni francuskiej. Ich wspólną cechą jest spód z ciasta kruchego. Uformowany w dość głębokiej formie może być wypełniony nadzieniem z całą gamą składników spojonych zalewą z roztrzepanych jajek z dodatkiem serów lub śmietanki.

Na święta wielkanocne warto przygotować tartę pełną jajek – w tym przepisie są zarówno w cieście, jak i w zalewie i nadzieniu, które można wzbogacić na przykład szpinakiem.

Wprawdzie nie są tradycyjną wielkanocną potrawą, ale podczas świąt jesteśmy skłonni do kulinarnych eksperymentów. A roladki to danie zarówno proste, jak i uniwersalne, możliwe do przygotowania z wielu składników. To po prostu omlety z wybranym nadzieniem (na przykład wędzonym łososiem) zawinięte i pokrojone w plastry. Przed pokrojeniem warto je schłodzić.

Tradycyjny mazurek wielkanocny to typowo polskie wielkanocne ciasto. Jest przygotowywane najczęściej na kruchym lub biszkoptowym, niskim spodzie i charakteryzuje się bogatym zdobieniem.

Na wierzch tradycyjnego mazurka wielkanocnego trafiają: orzechy, migdały, kandyzowane owoce, dżemy, różne rodzaje lukru, a nawet galaretki. Mazurki bywają też dwuwarstwowe, przekładane różnymi masami.

Aromatyczny żurek wielkanocny jest kwintesencją polskości i nieodłącznym elementem tradycyjnego śniadania wielkanocnego. Jest kwaśny, pełny tradycyjnych składników i oczywiście podawany z jajkiem.

Chcesz zrobić pyszny żurek wielkanocny? Pamiętaj, że o jego smaku decyduje moc zakwasu przygotowanego z mąki żytniej, z nutą wędzonego boczku, smakiem białej kiełbasy, aromatem majeranku oraz czosnku. Nie ma dwóch takich samych wersji – zupa może być rzadsza lub gęstsza, ostra lub łagodna, a nawet całkowicie wegetariańska. Żurek wielkanocny ma też wiele odmian regionalnych.

Choć czasem mylony z żurkiem, barszcz biały również ma swoje stałe miejsce na wielkanocnym stole. Różni się przede wszystkim od żurku dodatkiem słodszych akcentów i mlecznych smaków. Podawany z białą kiełbasą i ugotowanymi jajkami, barszcz biały wielkanocny to nieco łagodniejsza propozycja, ale równie pyszna.

Sałatka jarzynowa to jedna z najpopularniejszych sałatek wielkanocnych, a mimo to chyba nie ma dwóch domów, w których przygotowuje się ją identycznie. Bazą sałatki jarzynowej są gotowane warzywa: marchew, ziemniak, pietruszka, seler. Niektórzy przełamują smak, dodając do wielkanocnego przepisu słodkie jabłko. Kwaśne dodatki to na przykład ogórek kiszony.

Dzisiejsze przepisy wielkanocne mówią, że drożdżowe babki wielkanocne mogą być przygotowywane z użyciem proszku do pieczenia, ale tradycyjnie były ciastami drożdżowymi. Stąd rozróżnienie na babki piaskowe i drożdżowe. Te pierwsze są prostsze w przygotowaniu, ale dodatek drożdży daje charakterystyczny głęboki smak.

Niezależnie od metody, w skład drożdżowej babki wielkanocnej wchodzą co najmniej 4 całe jajka. Tradycje bab pieczonych z dziesiątek żółtek ucieranych wcześniej z cukrem powoli odchodzą do lamusa. 

Święta wielkanocne są świętem ruchomym. Przy odrobinie szczęścia przypadają na początek sezonu na szparagi, który rozpoczyna się już w kwietniu. I mogą one być znakomitym uzupełnieniem kuchni wielkanocnej – szczególnie jeśli podamy je z jajkiem.

Szparagi serwowane z siekanym jajkiem i bułką tartą zrumienioną na maśle, to prawdopodobnie najsłynniejszy polski przepis wielkanocny. Jajko na twardo można zastąpić sadzonym lub ugotowanym w koszulce.

Domowy pasztet wielkanocny, robiony z ugotowanego wcześniej mięsa, nie ma prawa udać się bez ugotowanego jajka, które wiąże masę i sprawia, że staje się prawdziwą bombą kaloryczną.

Na dwie blaszki domowego pasztetu wielkanocnego można użyć 4–5 jajek. Tradycja mówi, że wychodzi on tym lepszy, im więcej gatunków mięs wchodzi w skład. Trzeba jednak pamiętać, by przynajmniej jedno z nich zawierało sporo tłuszczu. Dzięki temu domowy pasztet wielkanocny będzie miękki i łatwy do krojenia.  

Kuchnia polska kojarzy się z bogactwem smaków i tradycji, ale czy można przygotować tradycyjne potrawy wielkanocne bez użycia jajek? Oczywiście, że tak!

Chrzan wielkanocny to dodatek, który podkreśla smak wielu wielkanocnych potraw. Tradycyjna forma chrzanu, czyli tarty korzeń wymieszany z odrobiną octu lub śmietany, świetnie uzupełnia jajka, kiełbasę i żurek. Chrzan wielkanocny jest również symbolem siły i zdrowia w wielkanocnym koszyczku.

Biała kiełbasa króluje na wielkanocnym stole w różnorodnych odsłonach. Obok zup, takich jak żurek czy barszcz biały, biała kiełbasa może być również pieczona z dodatkiem aromatycznych przypraw, takich jak majeranek i czosnek. To prawdziwie tradycyjna wielkanocna potrawa, która za każdym razem budzi zachwyt gości.

Nie sposób wspomnieć o kuchni wielkanocnej, nie pisząc o tradycyjnych wielkanocnych wypiekach. Tradycyjny mazurek wielkanocny, ozdobiony bakaliami i lukrem, to prawdziwe dzieło sztuki, które z dumą prezentujemy na stole wielkanocnym. Ciekawym wyborem jest też ciasto marchewkowe czy czekoladowy baranek wielkanocny.

Natomiast drożdżowa babka wielkanocna zachwyca aromatem wanilii i lekką, puszystą konsystencją. To tradycyjne ciasto wielkanocne, które kochają zarówno dzieci, jak i dorośli.

Na koniec coś szczególnego i nieodłącznie kojarzącego się ze wschodnią tradycją wielkanocną – wielkanocna pascha. Ten wyjątkowy deser, przygotowywany z twarogu, masła, śmietany i bakalii, to prawdziwy rarytas. Wielkanocna pascha, podawana na zimno, idealnie równoważy smaki, wprowadzając odrobinę słodyczy na zakończenie śniadania.

Święconka to koszyczek wielkanocny, który wierni zanoszą do kościoła w Wielką Sobotę, znajdziemy: chleb, sól, wędliny, figurkę baranka wielkanocnego i wreszcie jajko (najczęściej w formie pisanki) – synonim narodzin nowego życia. Ale choć zwyczaj zdobienia jaj tak mocno kojarzy się z tradycją chrześcijańską, jest znacznie wcześniejszy.

Symboliczna moc jajka, uznawanego za zalążek nowego życia, była obecna już w starożytności. Najstarsze zdobione jajka znaleziono na terenie dawnej Mezopotamii. Egipcjanie pokrywali je wizerunkami skarabeuszy – chrząszczy symbolizujących odradzające się codziennie Słońce.

Na ziemiach polskich zaś pierwsze znaleziska pisanek pochodzą z X w. z okolic Wrocławia i Opola. Pierwotnie malowano jaja w Wielki Piątek i robiły to wyłącznie kobiety – wejście mężczyzny do izby traktowano jako zwiastun niepomyślnego wydarzenia.

Malowanie jajek, a także ozdabiane ich różnymi technikami, stanowi ważny wyznacznik kultury regionalnej. Nalepianki i oklejanki robi się w okolicach Łowicza i Krakowa, nakrapianki – na Kaszubach, owijanki – na Kurpiach, a drapanki – na Opolszczyźnie. 

Jednym z symboli wielkanocnego śniadania są malowane jajka. Najłatwiejsze do wykonania są kraszanki, czyli pisanki barwione na jeden kolor, na przykład za pomocą wywaru z łupin cebuli. Metoda batikowa to malowanie wzorów woskiem, który po barwieniu się zdrapuje. Nalepianki i oklejanki są ozdabiane precyzyjnymi wycinankami. Ażurki robi się z wydmuszek, a do owijanek używa się sitowia i włóczki.

• Tłuszcze — ugotowane jajko to kompletne źródło składników odżywczych — wszak powstaje z niego cały organizm. Tłuszcze zawarte w jajku są skoncentrowane w żółtku. 

• Białko — przeciętne jajko zawiera 6 g doskonale przyswajalnego białka. Zawiera ono wszystkie niezbędne nam aminokwasy egzogenne, czyli takie, których nie możemy sami wytworzyć. 

• Witaminy — 12 witamin to kolejny dowód na odżywczą moc ugotowanego jajka. Są to głównie witaminy z grupy B, ale też A, D, E i K. Ma ono też bardzo wysoką zawartość selenu i potasu.