Podział ról w kokpicie samolotu, czyli kto jest kim?

🕗 5 minut | 9 lipca 2024 | Tekst Mateusz Łapuć | Redakcja Klara Krysiak

Zastanawiasz się, jak wygląda podział ról w kokpicie samolotu i na czym polega współpraca załogi kokpitowej? Chcesz dowiedzieć się, kim jest pilot lecący i pilot monitorujący? Kto ma najwyższą rangę w kokpicie i do kogo należy ostateczne słowo? Przeczytaj nasz artykuł i poznaj bliżej tajniki sterowania samolotem.

Przeczytaj również:

• Jak wygląda praca pilota liniowego? Rzeczy, o których możesz nie wiedzieć!
• Czym jest procedura odladzania samolotu?
• Kim są kontrolerzy ruchu lotniczego? Niezastąpiony organ w lotnictwie

W kokpicie nowoczesnego samolotu pasażerskiego podział obowiązków i jasno wyznaczone role są niezbędnym elementem operacji lotniczych. Ilość elementów sterowania lotem jest na tyle duża, że efektywne zarządzanie nimi wymaga współpracy załogi wieloosobowej. W tym celu zostały opracowane specjalne procedury i stworzono szkolenie, który pilot chcący pracować w linii lotniczej musi przejść.

Dawniej, kabiny pilotów były znacznie mniej zaawansowane niż dziś. Rozwinięte instrumenty pilotażowe, elektroniczne systemy wyświetlania, wskaźniki radionawigacyjne, system autopilota czy systemy nawigacji były inne, lub nie było ich wcale. Rozwijająca się technologia i automatyzacja sprawiły, że ilość zadań oraz osób w kokpicie samolotu mogła zostać zmniejszona.

Dla przykładu dawniej nawigacja opierała się na mapach papierowych, ręcznych wyliczeniach, kompasach czy wizualnych punktach odniesienia. Dziś w lotnictwie komunikacyjnym metody te zostały zastąpione nowoczesnymi systemami nawigacyjnymi, a tradycyjne metody nawigowania wciąż są wykorzystywane w lotnictwie turystycznym i rekreacyjnym.

Zaawansowany kokpit samolotu wyposażony jest w wiele elementów, takich jak panele systemów nawigacyjnych, panel autopilota czy system zarządzania lotem. Osobą, która ma decydujący głos w samolocie, jest kapitan, jednak kluczowe znaczenie w bezpiecznym i sprawnym przeprowadzaniu operacji lotniczych ma współpraca i spójny podział zadań.

Jak wygląda podział ról w nowoczesnych kokpitach, kim jest pilot lecący i pilot monitorujący? Czytaj dalej!

W każdym locie w załodze dwuosobowej piloci wspólnie ustalają, kto będzie na danym rejsie pilotem lecącym (Pilot flying — PF). Lecący pilot kontroluje samolot i przyrządy sterowe oraz jest odpowiedzialny za pilotowanie na danym rejsie. Operuje sterami, przepustnicą i innymi przyrządami pilotażowymi, aby utrzymać samolot na pożądanej trasie, wysokości i prędkości.

Pilot lecący w ramach sterowania statkiem powietrznym przygotowuje samolot przed lotem oraz wykonuje wszelkie manewry w locie, takie jak start czy lądowanie.

Pilot monitorujący (Pilot non-flying — PNF) jest odpowiedzialny za wsparcie i asystę pilota lecącego, monitorowanie mocy silnika samolotu i innych kluczowych parametrów, a także komunikację z kontrolą ruchu lotniczego czy sprawdzanie list kontrolnych (tak zwanych checklist). Pilot monitorujący obserwuje tablicę przyrządów samolotu, panele systemów nawigacyjnych oraz panel radia.

W kokpicie samolotu niezbędna jest określona hierarchia i podział zadań. W zdecydowanej większości załogi kokpitowe składają się z dwóch pilotów — kapitana oraz pierwszego oficera, którzy dzielą się na pilota lecącego i monitorującego dany rejs.

Kapitan to osoba najbardziej doświadczona i decyzyjna, mająca ostateczne słowo we wszelkich decyzjach dotyczących samolotu, pasażerów i reszty załogi. To na kapitanie spoczywa ostateczna odpowiedzialność za statek powietrzny oraz bezpieczne przeprowadzanie lotu we współpracy z pierwszym oficerem.

Pierwszy oficer to osoba zazwyczaj z mniejszym niż kapitan stażem pracy, ale jego rola w kokpicie jest niezastąpiona. W razie sytuacji awaryjnej musi on zastąpić kapitana, przejąć kontrolę nad samolotem i bezpiecznie sprowadzić go na ziemię. W przypadku lotów dalekodystansowych, na pokładzie samolotu może znajdować się 3, a czasem nawet 4 pilotów.

Nowoczesne kokpity samolotów wyposażone są w zaawansowane systemy, które wspierają pilotów w zarządzaniu i sterowaniu statkiem powietrznym. Do kluczowych elementów pomagających pilotom nawigować statkiem powietrznym należy system autopilota, dzięki któremu samolot podąża zgodnie z zaprogramowaną trasą lotu. Współczesne kokpity zawierają także zaawansowane panele elektryczne oraz liczne systemy i przyciski, które ułatwiają kontrolowanie różnych systemów pokładowych, w tym instalacji paliwowych czy parametrów pracy silnika.

Kluczowym elementem kokpitu samolotu jest procedura sterylności kokpitu. Mówi ona o tym, że w krytycznych i najważniejszych fazach lotu, takich jak stary czy lądowanie, w kokpicie samolotu nie powinny być prowadzone rozmowy niezwiązane z wykonywaniem działań lotniczych. Dodatkowo komunikacja z załogą pokładową powinna być ograniczona do niezbędnego minimum — chyba że wymagają tego kwestie bezpieczeństwa.

Wszystko po to, aby piloci mogli w pełni skupić się na wykonywanych czynnościach i zapewnić najwyższe bezpieczeństwo statku powietrznego. Procedura ta pozwala załodze kokpitowej nie rozpraszać się, kontrolować ruchy samolotu, obserwować wskaźniki pracy silników i innych kluczowych parametrów.

System przyrządów statku powietrznego i główne elementy kokpitu znacząco różnią się w zależności od typu i rodzaju samolotu. Tak jak w przypadku samolotów komunikacyjnych załoga wieloosobowa jest standardem, tak w lekkich samolotach turystycznych lub rekreacyjnych normalną rzeczą jest jeden pilot w kabinie.

W mniejszych samolotach obsługa kokpitu jest prostsza, a przyrządy kontroli i systemy niezbędne pilotowi są o wiele mniej zaawansowane niż w samolotach komunikacyjnych. Mimo tego, piloci awionetek często pilotują samolot bez autopilota, ręcznie, a odczuwane turbulencje i ruchy powietrza są bardziej odczuwalne, co wymaga dodatkowego skupienia.