Lista światowego dziedzictwa UNESCO w Polsce — 17 zabytków

🕗 9 minut | 3 grudnia 2024 | Tekst Klara Krysiak

Polska skupia w sobie to, co najlepsze — wielokulturowość, dziką przyrodę i folklor, a podróżowanie po kraju dostarcza niezwykłych wrażeń i pozwala odkryć jego nowe oblicze. Ta wyjątkowość została doceniona przez Organizację Narodów Zjednoczonych, która umieściła aż 17 polskich obiektów na prestiżowej Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO! Które obiekty UNESCO w Polsce trzeba zobaczyć przynajmniej raz w życiu? Odpowiedź znajdziesz w naszym przewodniku.

Obiekty znajdujące się na Liście UNESCO znajdziesz między innymi w Krakowie, Toruniu, Zamościu czy Warszawie. Łącznie jest ich aż 17, a poza wartością kulturową i przyrodniczą, są po prostu wspaniałymi atrakcjami turystycznymi, dla których do naszego kraju warto się wybrać. Wśród zabytków Światowego Dziedzictwa Kulturowego znajdują się zamki, historyczne obszary miast, kościoły, kopalnie, a nawet lasy. Kompletną listę obiektów dziedzictwa kulturowego znajdziesz poniżej!

Dawna stolica Polski, miasto królów i turystyczna stolica Małopolski to prawdziwa skarbnica narodowych pamiątek i zabytków UNESCO znajdujących się w Polsce. Kraków nie bez powodu zwany jest kolebką polskiej kultury – od ilości zabytków może zakręcić Ci się w głowie!

Do najstarszych i najbardziej charakterystycznych zabytków Światowego Dziedzictwa Kulturowego należy Stare Miasto w Krakowie, a konkretniej Rynek Główny z połowy XIII wieku. Otoczony rzędami kilkusetletnich kamienic i pałaców, jest największym średniowiecznym placem miejskim w Europie. Dominują tu dwa okazałe budynki – Sukiennice z kramami kontynuującymi wielowiekową tradycję handlową oraz Bazylika Mariacka z gotyckim ołtarzem Wita Stwosza.

Odwiedzając obiekty wpisane na listę UNESCO w Krakowie, nie sposób ominąć takich miejsc jak Zamek Królewski na Wawelu, Collegium Maius oraz Muzeum Czartoryskich, gdzie czeka na Ciebie słynna „Dama z gronostajem” - jeden z najwspanialszych obrazów Leonarda da Vinci. Kilka kroków od Starego Miasta zaczyna się natomiast Kazimierz, czyli dawna dzielnica żydowska, słynąca z artystycznych kawiarni, galerii sztuki i bogatego życia nocnego. 

Sercem Krakowa jest ulica Szeroka z zabytkowymi synagogami, Podgórze z pozostałościami getta żydowskiego oraz fabryka Oskara Schidlera, znana z ,,Listy Schidlera” - kultowego filmu Stevena Spielberga z 1993 roku. Handel, sztuka i wielka kultura – krakowskie obiekty z listy UNESCO w Polsce zapewnią moc atrakcji dla każdego!

Lista Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO obejmuje również atrakcje obecnej stolicy, czyli Stare Miasto w Warszawie. Zniszczone niemal doszczętnie podczas II Wojny Światowej, niczym feniks z popiołów podniosło się z ruin w zaledwie kilka lat, aby na nowo zachwycać kolorowymi mieszczańskimi kamienicami, eleganckimi pałacami i majestatycznym Zamkiem Królewskim. 

Dzisiaj historyczna część Warszawy tętni wielkomiejskim życiem. Nie brak tu tradycyjnych restauracji, ogródków kawiarnianych, sklepów z pamiątkami i galerii sztuki — wszystko jest na wyciągnięcie ręki! Aby docenić ogrom tego miejsca, wejdź na dzwonnicę kościoła św. Anny – widok jest oszałamiający!

Na zakończenie zwiedzania nie zapomnij sięgnąć po lokalny przysmak – ciastko Zygmuntówka. To nietypowa beza, składająca się z migdałowego spodu, kremu czekoladowego, bitej śmietany i konfitury żurawinowej, która wygląda i smakuje wybornie! Warszawa to miejsce, które musisz odwiedzić, odkrywając najważniejsze obiekty UNESCO w Polsce.

Wrocław to Europejska Stolica Kultury i siedziba władz województwa dolnośląskiego, a także miejsce, w którym zobaczysz jeden z cudów inżynierii XX wieku i wyjątkowych obiektów z listy UNESCO w Polsce. Hala Stulecia została wybudowana w 1913 roku dla wystaw prezentujących historię i dorobek gospodarczy Dolnego Śląska.

Projekt lokalnego architekta Maxa Berga zawierał nowatorską technologię żelbetową, niewykorzystywaną do tej pory na tak wielką skalę. Propozycja nie spodobała się radnym miejskim, którzy porównali szkielet hali do… pudła na kapelusze. Na szczęście szybko zmienili zdanie, dzięki czemu Wrocław zyskał obiekt, który na stałe zapisał się w historii światowej architektury. Dziś Hala Stulecia służy jako centrum rozrywkowo-konferencyjne, w którym organizowane są wydarzenia biznesowe, sportowe i kulturalne. Również okolica hali ma wiele do zaoferowania – Ogród Japoński czy wrocławskie ZOO wywołują podobne emocje, co ten wyjątkowy obiekt UNESCO w Polsce!

Zbudowany z dala od dużych ośrodków miejskich Zamość jest doskonałym przykładem renesansowej koncepcji „miasta idealnego”. Założony w 1580 roku przez kanclerza Jana Zamoyskiego, łączy w sobie wysublimowane piękno z funkcjonalnością miasta położonego na ważnym szlaku handlowym. Zgodnie z planem architekta Bernardo Morandiego, znajdziesz tu najlepsze włoskie i środkowoeuropejskie tradycje architektoniczne. 

Centralnym punktem Starego Miasta w Zamościu, będącego obiektem z listy UNESCO w Polsce, jest imponujący Rynek Wielki z wyniosłą wieżą ratuszową i wspaniałą kolegiatą św. Tomasza. Plac otaczają kamienice mieszczańskie z podcieniami, w tym zabytkowe kamienice ormiańskie ozdobione pięknymi płaskorzeźbami i ornamentami. Niegdyś miasto było też otoczone potężnymi fortyfikacjami, w tym siedmioma bastionami, których relikty są udostępnione do zwiedzania.

Spacer ulicą Grodzką dopełni dzieła – Akademia Zamoyska, Centrum „Synagoga”, dawny Pałac Kanclerza i Arsenał to zabytki, które tworzą prawdziwy klimat miasta. A to wszystko zaledwie 90 kilometrów od Lublina! Udaj się do Zamościa i na własne oczy odkryj najpiękniejsze miejsca i obiekty UNESCO w Polsce.

Pośród najważniejszych obiektów UNESCO w Polsce nie mogło zabraknąć największej ceglanej warowni średniowiecznej Europy — Zamek Krzyżacki w Malborku jest pierwszym znanym przykładem regularnej czteroskrzydłowej fortecy obronnej. Zbudowany z 4,5 miliona cegieł, składa się z trzech głównych budowli: Zamku Wysokiego, Średniego i Dolnego, oddzielonych od siebie wysokim murem obronnym i rozległymi suchymi fosami.

Zwiedzanie Zamku Krzyżackiego w Malborku warto zacząć od najstarszej części kompleksu z Kaplicą św. Anny, znanej jako miejsce spoczynku wielkich mistrzów Zakonu Krzyżackiego. W Zamku Średnim czeka Wielki Refektarz i bogata kolekcja bursztynu, a Zamek Dolny… tu zobaczysz, jak wyglądało życie w dawnych wiekach. Arsenał, ludwisarnia, stajnie i browar to gratka nie tylko dla miłośników historii, dlatego sprawdź loty do Gdańska i zaplanuj wyjątkową podróż do pobliskiego Malborka — obowiązkowego obiektu z listy UNESCO w Polsce!

Lista obiektów dziedzictwa kulturowego obejmuje także średniowieczny zespół miejski Torunia: Stare i Nowe Miasto oraz ruiny zamku krzyżackiego. Są tam ponadto pozostałości dawnych obwarowań w postaci fragmentów murów, bramy, baszty oraz Krzywa Wieża, o której na pewno słyszałeś wiele legend.

Ale, ale! Średniowieczny zespół miejski Torunia to nie jedyny spośród obiektów dziedzictwa kulturowego w mieście. Tłumy przyciąga również Dom Kopernika, znajdujący się przy ulicy jego imienia, gdzie urodził się słynny astronom. Dziś budynek został przekształcony w muzeum kopernikańskie, które ukazuje dawne realia życia mieszczańskiej rodziny. Znajdziesz tam również imponującą makietę XVI wiecznego Torunia.

Puszcza Białowieska to miejsce, gdzie rządzi natura, a pod wiekowymi, 50-metrowymi drzewami mieszkają polskie żubry. Jest ich ponad 1000! Sam Białowieski Park Narodowy ma z kolei obszar 150 tys. ha i leży częściowo w Polsce, a częściowo na Białorusi (jego zachodnia część, znajdująca się w Polsce zajmuje 62,5 tys. ha).

Tym, co przyciąga turystów do Puszczy Białowieskiej, jest jej naturalny ekosystem: nieregulowane cieki wodne i podmokłe obszary, które są domem dla wielu gatunków roślin, grzybów i zwierząt. Ogromne wrażenie w Puszczy Białowieskiej robią także stare drzewa — przy najciekawszych okazach utworzono nawet przystanki trasy turystycznej „Szlak Dębów Królewskich”, a samym drzewom nadano imiona polskich władców.

Polska lista obiektów dziedzictwa kulturowego jest niezwykle różnorodna. Są na niej parki narodowe, kościoły i... XIII wieczne kopalnie soli — podziemne, samowystarczalne miasta, wyposażone w systemy wentylacji, odwadniania, oświetlenia i transportu.

Królewskie kopalnie soli można przemierzać pieszo lub łodzią — jest tam całe mnóstwo sztolni, grot, korytarzy i podziemnych jezior, które ciągną się przez blisko 300 kilometrów, na głębokości do 327 metrów. Jeśli chcesz dowiedzieć się nieco więcej o tym zaskakującym miejscu, możesz wybrać się na spacer dwukilometrową trasą turystyczną, podczas której zobaczysz: Komorę Kopernika, kaplicę św. Kingi i pomnik Jana Pawła II.

Co ciekawe, pod ziemią dostępne są również nowatorskie zabiegi lecznicze, spa, dyskoteka i stajnia, w której niegdyś odpoczywały konie zatrudnione w kopalni. Nic dziwnego, że to miejsce zagościło na liście światowego dziedzictwa kulturowego!

Jednym z najwspanialszych miejsc kultu w Europie jest Kalwaria Zebrzydowska — kompleks sanktuarium pasyjno-maryjnego, na który składają się: Bazylika Matki Boskiej Anielskiej, klasztor Ojców Bernardynów oraz zespół kaplic. Znajdziesz tu również akcenty jerozolimskie, których pomysłodawcą był architekt Paul Baudarth; Rzekę Skawinkę, Górę Żar i Górę Lanckorońską. Największą atrakcją jest tutaj Obraz Matki Bożej Kalwaryjskiej z dzieciątkiem — to właśnie z jego powodu Kalwaria Zebrzydowska jest rokrocznie odwiedzana przez ponad milion osób.

Lista UNESCO w Polsce uwzględnia również miejsca głęboko poruszające serca, takie jak Auschwitz-Birkenau, będące symbolem wojny i Holokaustu. Państwowe Muzeum i Miejsce Pamięci zostało otwarte na terenach dawnego obozu koncentracyjnego w 1947 roku i obejmuje obszar jego dwóch zachowanych części: Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau.

Auschwitz-Birkenau jest zarówno placówką naukowo-badawczą, jak i edukacyjną. Skupia się na gromadzeniu, konserwowaniu i udostępnianiu dokumentów oraz przedmiotów historycznych, a każdego roku muzeum odwiedza ponad milion osób z całego świata. Dzień wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau, czyli 27 stycznia, został oficjalnie uchwalony przez ONZ Międzynarodowym Dniem Pamięci o Ofiarach Holokaustu.

Wiesz, że przepiękne kościoły południowej Małopolski tworzą Podkrakowski Szlak Architektury Drewnianej? Jest ich łącznie aż 125, a mistrzowie sztuki ciesielskiej wznosili je przeważnie z drzewa modrzewiowego i jodłowego. Te drewniane świątynie to dziś prawdziwe arcydzieła architektury, które skrywają bezcenne skarby — na przykład polichromia o tematyce biblijnej. Co ciekawe, kościoły południowej Małopolski wciąż są żywymi miejscami kultu religijnego. Odbywają się tam również imprezy kulturalne, takie jak wakacyjny cykl koncertów ,,Muzyka zaklęta w drewnie".

Wyobraź sobie bezkresne łąki, drzewa o rozłożystych konarach, jeziora i rzeki... To Park Mużakowski, jedno z najrozleglejszych historycznych założeń parkowych w Europie, który mieści się na blisko 700 hektarach. Znajdziesz tam 800 tysięcy drzew i 42 tysiące krzewów, a całość przecina Nysa Łużycka, która jest naturalną granicą Polski i Niemiec.

Kojarzysz cebulaste banie z krzyżem, wieńczące dachy? A może Twoją uwagę przyciągnęły kiedyś mieniące się bizantyjskim przepychem ikonostasy? Jeśli tak, na pewno z łatwością wyobrazisz sobie piękne, drewniane cerkwie, ustawione na wiejskich pagórkach. W samych Karpatach jest ich blisko setka!

Lista UNESCO w Polsce uwzględnia aż osiem drewnianych cerkwi w rejonie Karpat Zachodnich, a połowa z nich pochodzi z Podkarpacia. Są to:

• Cerkiew św. Paraskewy w Radrużu,

• Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu,

• Cerkiew św. Michała Archanioła w Smolniku,

• Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku.

Pozostałe cztery drewniane cerkwie możesz podziwiać w Małopolsce (Powroźnik, Owczary, Kwiatoń, Brunary Wyżne). Najstarsze z nich pochodzą z XVI wieku, a najmłodsze — z XIX wieku.

Z kościołów czysto drewnianych przechodzimy do takich wzniesionych z drewna i gliny, a konkretniej — na drewnianym szkielecie wypełnionym brykietami ze słomy i gliny właśnie. Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy, bo to o nich mowa, powstały w XVII wieku i miały być gestem pojednania katolików z protestantami, który zakończyłby najdłuższą wojnę w Europie.

Dzisiaj, wydarzeniom odbywającym się w świątyniach przyświecają idee współpracy, tolerancji i integracji międzynarodowej. Od maja do września, ich wnętrza wypełniają się z kolei muzyką i śpiewem, a do Kościołów Pokoju w Jaworze i Świdnicy zjeżdżają artyści i turyści z całego świata.

Co powiesz na wizytę w Tarnowskich Górach? W końcu to jeden z najpotężniejszych ośrodków górnictwa kruszcowego na Górnym Śląsku! Pod koniec XVIII wieku uruchomiono tu maszynę parową do odwadniania wyrobisk górniczych, a na początku XIX wieku otwarto pierwszą szkołę górniczą. Z kolei tutejsze kopalnie rud ołowiu, srebra i cynku wraz z innowacyjnym systemem gospodarowania wodami podziemnymi, znalazły się na zaszczytnej liście UNESCO w Polsce.

Teren prehistorycznych kopalń krzemienia pasiastego w Krzemionkach to najmłodszy obiekt z listy UNESCO w Polsce. Został objęty ochroną ze względu na unikatową architekturę podziemi i doskonale zachowany krajobraz pogórniczy. Za pomnik historii uznano z kolei Krzemionki — kopalnie z epoki neolitu i wczesnego brązu, które są jednym z największych i najlepiej zachowanych obiektów tego typu na świecie.

Samo pole eksploatacyjne w Krzemionkach ma powierzchnię około 80 hektarów, na których znajduje się ponad 4000 kopalń. Jest tam też trasa podziemna o długości prawie 500 metrów, a także osada neolityczna, w której organizowane są warsztaty archeologiczne i lekcje muzealne.

Drugim po Białowieskim Parku Narodowym obiektem przyrodniczym na liście UNESCO są pradawne karpackie buczyny, czyli lasy bukowe. Znajdują się one na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego i są częścią ponadregionalnego wpisu pod nazwą ,,Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy”, który składa się z 94 części w 18 różnych krajach.

W Polsce lasy bukowe leżą w najbardziej niedostępnych zakątkach Bieszczadzkiego Parku Narodowego:

• na zboczach Połoniny Wetlińskiej i Smereka,

• w Paśmie Granicznym,

• w Dolinie Górnej Solinki,

• w dolinach potoków Terebowiec i Wołosatka.

Cały powyższy obszar o powierzchni około 3300 hektarów jest objęty ścisłą ochroną.