Turbulencja nie taka straszna — czym jest i jak wygląda?

Czas czytania 🕗 4 minuty | 22 marca 2024 | Tekst Mateusz Łapuć, Kamil Wrzosek | Redakcja Klara Krysiak

Podczas lotu samolotem zapewne doświadczyłeś różnego rodzaju drgań i delikatnych wstrząsów. Sygnalizacja zapiąć pasy została włączona, a skrzydło samolotu delikatnie się poruszyło? Prawdopodobnie były to turbulencje samolotowe, które można porównać z jazdą samochodem po nierównej drodze. Choć mogą one wzbudzać niepokój, nie ma ku temu powodów. No ale tak właściwie — co to jest turbulencja w samolocie?

Przeczytaj również:

• Winglety - czym są i jaką pełnią rolę?
• Jak są nadawane numery lotów?
• Tego nie wiesz o samolotach - 5 ciekawostek
• Międzynarodowy kod samolotowy, czyli o numerach rejestracyjnych samolotów

Żeby lepiej zrozumieć, że turbulencje samolotu to nic takiego i w lotnictwie są zjawiskiem zupełnie normalnym, warto na początek poznać jej definicję. No więc, co to jest turbulencja w samolocie?

Turbulencje to nic innego jak wzmożone ruchy mas powietrza wokół samolotu. Podczas lotu, samolot może znajdować się w obszarach powietrza, które przemieszcza się z różną prędkością, temperaturą i w różnym kierunku. Powoduje to znane Ci lekkie drgania, czyli właśnie turbulencje samolotowe.

Co więcej, w zależności od wysokości lotu i prędkości lotu, mogą powstać różne anomalie pogodowe, które przybliżymy Ci bliżej w dalszej części artykułu.

• Jedną z najczęstszych przyczyn, dla których samolot napotyka turbulencje, są prądy konwekcyjne. Jest to nic innego jak ogrzane przez słońce i wznoszące się rzadsze powietrze.
• Inną przyczyną tego, co powoduje turbulencje w samolocie, są przemieszczające się masy powietrza i fronty atmosferyczne. Wynikające z nich zmiany prędkości powietrza, temperatur i gęstości sprawiają, że dochodzi do dobrze nam znanych zawirowań powietrza — turbulencji.
• Kolejnym czynnikiem turbulencji jest ukształtowanie terenu i przeszkody fizyczne, takie jak wybrzeża, góry, wzniesienia czy drzewa. Powietrze napotykające na przeszkodę zmuszone jest do zmiany kierunku, w wyniku którego powstają zawirowania i turbulencje.

Przed lotem piloci dostają szczegółowe dane dotyczące warunków pogodowych na trasie i obszarów, w których mogą wystąpić turbulencje samolotu. Choć zjawisko to nie stanowi zagrożenia dla maszyny, piloci planują trasę tak, żeby w maksymalnym stopniu ich uniknąć — na przykład zmieniając nieco kurs, prędkość czy wysokość przelotu w obszarze, w którym występuje prawdopodobieństwo silnych turbulencji.

Choć turbulencje występują praktycznie wszędzie, a czynników do ich powstawania jest wiele (warunki atmosferyczne, konwekcyjne prądy powietrza, ukształtowanie terenu), są obszary na świecie, w których ich częstotliwość i intensywność jest większa. Są to przede wszystkim Oceany: Indyjski, Spokojny i Atlantycki, nad którymi prądy konwekcyjne potrafią zmieniać się jak w Kalejdoskopie, ale i pasma górskie: Alpy, a przede wszystkim Andy i Himalaje.

Aby jeszcze bardziej zgłębić temat turbulencji samolotowych, warto przyjrzeć się ich różnorodności. Turbulencje dzielą się na kilka rodzajów, a każdy z nich ma swoje specyficzne przyczyny i okoliczności, w których występuje. Poznanie tej klasyfikacji pomoże Ci zrozumieć, dlaczego czasami nawet w pozornie spokojne dni powstają turbulencje.

Są one bezpośrednio związane z prądami konwekcyjnymi, czyli pionowym ruchem powietrza. Ogrzane przez słońce masy powietrza stają się rzadsze, a przez to zaczynają się unosić w otoczeniu powietrza gęstszego — chłodniejszego. Dzięki temu występuje wspomniany prąd konwekcyjny, powodujący turbulencje i chmury konwekcyjne.

Turbulencje mechaniczne powstają, gdy samolot przelatuje nad nierównym terenem, przykładowo górami. Napotykające przeszkodę płynące masy powietrza powodują wiry, które bezpośrednio wpływają na prawdopodobieństwo turbulencji. Turbulencja będzie tym silniejsza, im większa będzie prędkość wiatru.

Jedną z odmian turbulencji jest tak zwana turbulencja czystego nieba, z angielskiego — Clear Air Turbulence.

Jak sama nazwa wskazuje, turbulencja czystego powietrza występuje, kiedy nic nie wskazuje na niebezpieczeństwo turbulencji, a niebo jest czyste i bezchmurne. Turbulencje te powstają na wyższych wysokościach, blisko prądów strumieniowych i związane są z zawirowaniem powietrza i różnicą prędkości wiatru. 

Turbulencja czystego nieba powiązana jest z tak zwanymi uskokami wiatru. Uskoki wiatru to nic innego jak nagła zmiana kierunku i prędkości wiatru w danym miejscu. Im zmiany wiatru są większe, tym bardziej lecący samolot może doświadczać drgań i pobudzeń.

Inną, często spotykaną w lotnictwie turbulencją, jest tak zwana turbulencja w śladzie aerodynamicznym — z ang. wake turbulence. Związana jest ona z zawirowaniami powietrza powstającymi za samolotem i bierze się ją pod uwagę w przypadku ustalania kolejności startów i lądowań. 

Większy samolot generuje większe zawirowania, stąd też kontrolerzy lotów ustanawiają zazwyczaj pierwszeństwo startu i lądowania samolotów mniejszych. Jeśli ustalenie takiej kolejności nie jest możliwe, piloci otrzymują polecenie zachowania kilkuminutowej separacji za startującą lub lądującą maszyną większych rozmiarów. 

Planując lot i sprawdzając pogodę, piloci zwracają szczególną uwagę na omijanie chmur burzowych tzw. Cumulonimbusów. Chmury te są związane ze wspomnianymi wcześniej prądami konwekcyjnymi i charakteryzują je silne, pionowe ruchy powietrza oraz występująca turbulencja zarówno wewnątrz, jak i w jej okolicach.

Co więcej, chmury tego rodzaju związane są z występującym oblodzeniem oraz opadami, dlatego też omijanie jej jest niezwykle istotne z perspektywy bezpieczeństwa i komfortu podróży.

Turbulencje czołowe powstają w wyniku styku ciepłej i zimnej masy powietrza. Tworzące się między nimi tarcie wywołuje powietrzne zawirowania znane nam jako turbulencje. Co ciekawe, to właśnie ten rodzaj turbulencji jest najczęściej spotykany podczas podróży samolotami pasażerskimi.

Bezpieczeństwo podróży samolotem to priorytet dla każdej linii lotniczej na świecie, a mimo to niektórzy pasażerowie boją się latać z powodu silnych turbulencji. Chociaż na pierwszy rzut oka mogą wydawać się one niepokojące, wypracowano szereg procedur i technologii, mających na celu zminimalizowanie ich wpływu na bezpieczeństwo podróży.

W tej części artykułu przyjrzymy się bliżej temu, czy turbulencje w samolocie są niebezpieczne oraz powiemy, jakie zachowanie podczas turbulencji jest pożądane. 

Jeśli podczas lotu wystąpią turbulencje, pamiętaj, aby mieć zapięte pasy bezpieczeństwa i zachować spokój. Już wiesz, że jest to zjawisko zmian prędkości wiatru, które jest elementem całkowicie naturalnym i codziennym. Pomimo że efekty turbulencji wpływają na komfort pasażerów samolotu, a u niektórych wywołują nawet lęk podróżny — piloci i załoga są w pełni przygotowani na takie sytuacje. Co więcej, nowoczesne technologie lotnicze i systemy tłumienia, wpływają na dodatkową stabilność samolotu i zwiększone bezpieczeństwo podczas całej podróży.