Kuchnia polska — charakterystyka i potrawy

🕗 6 minut | 1 sierpnia 2024 | Redakcja Klara Krysiak

Współczesna kuchnia polska uważana jest przez zagranicznych turystów za jedną z najsmaczniejszych w Europie. Jest różnorodna i taka „na bogato”, a wynika to z polskiej gościnności i sentymentu do biesiadowania. Polskie smaki wywodzą się z różnych tradycji kulinarnych, co związane jest z burzliwą historią kraju, w tym z okresem rozbiorów i deportacji ludności po zmianach granic.

Przeczytaj także

• Polska kuchnia wegetariańska

Co jedzą Polacy? Jakie tradycyjne polskie potrawy warto polecić cudzoziemcom? W tym tej części artykułu przedstawiamy polskie tradycje kulinarne i opisujemy najpopularniejsze dania, przekąski oraz desery.  

Polacy jedzą dużo posiłków mięsnych, zarówno obiadowych, jak i w formie przekąsek. Na stołach króluje wieprzowina i drób. Bazą suchego prowiantu jest pieczywo różnego rodzaju oraz wędliny – pieczone, gotowane lub wędzone. Na obszarach wiejskich do tej pory w wielu domach wyrabiane są wędliny według starych receptur, przekazanych przez poprzednie pokolenia. Wiele gospodyń potrafi upiec pyszny chleb na zakwasie, z różnego rodzaju mąki, często z dodatkiem ziół i pestek. 

Polskie tradycje kulinarne to także klasyczne polskie zupy — pożywne i zdrowe, na bazie bulionów drobiowych i warzywnych. Najpopularniejsze, to: rosół, polska zupa pomidorowa, ogórkowa z kiszonych ogórków, grochówka, barszcz czerwony i żurek z białą kiełbasą.

Wiele polskich rodzin uprawia własne ogrody z warzywami, a obok domu ma małe sady z owocami. Co więcej, mieszkańcy miast często dzierżawią ogródki działkowe z grządkami warzyw albo przywożą jarzyny i owoce od rodziny ze wsi.

Polskie smaki obejmują też przetwory domowe, w tym kiszone ogórki, kiszona kapusta, warzywa kiszone w zalewie słodko-kwaśnej, a także dżemy i kompoty z owoców. Wyrabiane często z tego, co udało się wyhodować we własnym ogrodzie, na działce lub kupić na bazarku od gospodarza.

O ile święta wyprawiamy na bogato, to na co dzień lubimy ułatwiać sobie przygotowanie posiłków, a przy tym ograniczyć zakupy spożywcze do niezbędnych produktów. Z pozostałych po obiedzie ziemniaków robimy kopytka albo kluski śląskie, a na resztkach rosołu gotujemy zupę pomidorową. Mięso z rosołu mielimy i nadziewamy nim pierogi albo robimy krokiety. Pozostały po obiedzie makaron i resztki wędlin z lodówki, to świetna baza do zapiekanki.

Warto zaznaczyć, że posiłki polskiej rodziny inaczej wyglądają i smakują w dni świąteczne, w porównaniu z resztą tygodnia. Typowy obiad niedzielny polskiej rodziny składa się z dwóch dań i deseru. Przy czym na pierwsze danie podaje się często rosół drobiowy, a na drugie kotlety schabowe z ziemniakami i surówką z warzyw. Potem obowiązkowo jakieś ciasto na deser, na przykład sernik, szarlotka albo biszkopt z masą kremową i owocami. 

Nieco inaczej wygląda kwestia posiłków w tygodniu. Zabiegane gospodynie korzystają często z półproduktów kupowanych w sklepach. Są to na przykład mrożone warzywa na patelnię i mrożone pierogi. Posiłki, które można szybko przygotować po powrocie z pracy, to spaghetti z sosem albo gulasz z mięsa drobiowego z warzywami i kaszą gryczaną, pęczak albo kuskus. Coraz częściej korzystamy też z cateringów i zamawiamy pizze na wynos. To znak, że kuchnia polska stale ewoluuje i czerpie z tradycji Zachodu.

Tradycję w kuchni polskiej widać przede wszystkim podczas większych świąt religijnych. Stoły uginają się wtedy pod jedzeniem, a dania wigilijne to specjalność naszych babć. Na Wielkanoc i Boże Narodzenie piecze się mięsa i pasztety, gotuje flaczki i przyrządza sałatkę jarzynową. Jako główne dania podaje się klasyczne polskie zupy, kaczkę z jabłkami, pieczeń rzymską albo schab w sosie kurkowym. Obowiązkowo przygotowuje się też kilka ciast.

Coraz częściej przywiązujemy uwagę do tego, aby jeść zdrowo i pożywnie. Z roku na rok coraz więcej Polaków stawia na posiłki wegetariańskie i wegańskie. Zmieniają się przekonania, świadomość, ale też szacunek do środowiska i zwierząt. Poza tym w naszym kraju osiedla się wielu cudzoziemców, którzy wprowadzają swoje zwyczaje kulinarne. W każdym mieście, obok przysmaków kuchni polskiej, są też restauracje włoskie, bałkańskie i azjatyckie.

Tradycyjne dania, które zaliczamy do kuchni polskiej, to:

• rosół z kury wiejskiej z dodatkiem mięsa wołowego i dużą porcją włoszczyzny, podawany z ręcznie robionym makaronem lub z makaronem ze sklepu,

• flaczki, czyli tłusta polska zupa z wieprzowych jelit z wywarem z mięsa wołowego i drobiowego,

• tłuczone kotlety schabowe, panierowane w mące, jajku i bułce tartej, podawane z ziemniakami opiekanymi i surówką z warzyw,

• kotlety z mięsa mielonego z dodatkiem bułki namoczonej w mleku, jajkach i przyprawach, podawane z ziemniakami z wody i mizerią ze świeżych ogórków,

• tradycyjny polski bigos z kiszonej kapusty, z dodatkiem pieczonych mięs,

• młoda kapusta zasmażana na maśle z dodatkiem marchewki i koperku,

• gołąbki, czyli polskie mięso mielone, owinięte liściem kapusty, podawane z sosem pomidorowym,

• kaszanka.

Współczesna kuchnia polska różni się w zależności od regionu. Te różnice wynikają z przemieszczania się ludności i z tradycji odziedziczonych po przodkach jeszcze z czasów zaborów. Poza tym niektóre regiony mają swoje własne zwyczaje kulinarne i regionalne produkty.

• Kuchnia śląska: na Śląsku popularna jest rolada z mięsa, podawana z kluskami śląskimi i surówką z czerwonej kapusty.

• Kuchnia Podhala: na Podhalu króluje kwaśnica, czyli polska zupa z kiszonej kapusty z wędzonymi żeberkami oraz gulasz z jagnięciny lub baraniny, a na przekąskę oscypek z żurawiną.

• Kuchnia lubelska: na Lubelszczyźnie znany jest forszmak – danie jednogarnkowe z wędlin, papryki, pomidorów, kiszonych ogórków z dodatkiem suszonych grzybów i koncentratu pomidorowego.

• Tradycyjna kuchnia mazowiecka: w kuchni Mazowsza królują dary lasu, a więc dziczyzna, grzyby, jagody i borówki.

• Kuchnia wielkopolska: na Wielkopolsce zjesz pyry z gzikiem, czyli ziemniaki gotowane lub pieczone w mundurkach z dodatkiem pikantnie przyprawionego twarogu.

• Kuchnia pomorska: na Żuławach popularna jest zupa z raków, pieczony jesiotr i zupa klopsowa z kaparami.

• Kuchnia podkarpacka: tradycyjne potrawy Podkarpacia to poliwka, czyli biały żurek na wywarze z rydzów oraz szpykaczka z haluszkami – szare kluski z tartych ziemniaków z gulaszem wieprzowym.

• Kuchnia kresowa: jest związana z regionami dawnej Rzeczypospolitej i opiera się na świeżych warzywach, mięsie oraz ziołach. Typowe przysmaki kuchni polskiej kresowej to pierogi, babka ziemniaczana i placki ziemniaczane.

• Kuchnia Warmii i Mazur: wyróżnia się prostotą i wykorzystaniem lokalnych składników, takich jak ryby, grzyby i dzikie owoce. Znane potrawy kuchni Warmii i Mazur to zupy rybne, kiszone ogórki oraz pierogi.

• Kuchnia góralska: jest związana z regionami górskimi i słynie z sycących dań, często z wykorzystaniem sera i mięsa. Do specjalności kuchni polskiej góralskiej należą oscypek, kwaśnica oraz placki z kapusty.

Niemal w każdym domu przed weekendem piecze się (lub kupuje) ciasto. Porcja ciasta to nieodzowny dodatek do kawy i deser po obiedzie. Ciastem podejmuje się też niespodziewanych gości. Najpopularniejsze polskie ciasta to różne serniki z twarogu, szarlotki na cieście kruchym, ciasta biszkoptowe z masą i ciasta ucierane z owocami.

Alkohol na polskim stole to głównie wódka i nalewki. W wielu domach robi się nalewki owocowe lub ziołowe na spirytusie. Tradycją polską było pędzenie bimbru z ziemniaków lub drożdży. Do dziś zwyczaj ten przetrwał w wielu regionach. Pije się też dużo piwa, zwłaszcza podczas imprez w plenerze czy wspólnego oglądania rozgrywek sportowych w telewizji.